project
De gevel komt beter uit dan ooit tevoren
Gouden greep bij aanpak Nederlandsche Bank
Het gebouw van De Nederlandsche Bank (DNB) aan het Frederiksplein in Amsterdam heeft een opvallende transformatie ondergaan naar ontwerp van Francine Houben van Mecanoo Architecten. De aanpak waarbij het oorspronkelijke gevelbeeld behouden is gebleven, wordt alom geprezen.
Door Matthijs Pronker
De verplaatsing van het bankbiljettenbedrijf en het goud naar het nieuw gebouwde Cashcentrum in Zeist, maakte het mogelijk de deuren te openen voor bezoekers. De ronde toren die in 1991 werd toegevoegd is naar wens van DNB verwijderd. Daarmee heeft architectenbureau Mecanoo dit beschermde stadsgezicht zoveel mogelijk teruggebracht in de lijn van het oorspronkelijke bouwwerk.
Historie
Op deze plek stond het Paleis voor Volksvlijt dat met overvloedige details voor velen als een monument gold. Nadat het in 1929 was afgebrand, kwam pas na de sloop van de laatste resten een plan voor een modern gebouw voor De Nederlandsche Bank. In 1961 maakte architect Marius Duintjer het ontwerp. Nadat het gebouw in 1968 werd betrokken door De Nederlandsche Bank kreeg dit pand veel negatieve kritiek. Waardering bleef uit, mede omdat het door zijn functie een gesloten bastion in het centrum bleef. Dat oordeel zal de bank nu niet meer treffen.
Onder het maaiveld
Door de immense goudvoorraad te verplaatsen naar Zeist, ontstond een zeer toegankelijke ruimte in en om de voormalige goudkluis. In de nieuwe situatie kunnen bezoekers in De Nieuwe Schatkamer vrij kennismaken met de kerntaken van DNB en de geschiedenis van de bank op zich in laten werken. Bovendien is er ruimte om te genieten van de kunstcollectie van DNB. In de lijn van deze publieke openheid is langs de waterzijde aan de Stadhouderskade, de kade verlaagd en verbreed, waardoor voetgangers kunnen genieten van buiten zijn in de stad.
Gelaagde structuren
Verder zijn de contouren gelijk gebleven zoals architect Marius Duintjer oorspronkelijk had ontworpen. Dat geldt net zo voor de gelaagde structuur van de gevels van hoog -en laagbouw. De donkere belijning werd verkregen door betonnen borstweringen te isoleren met kurk en te bekleden met bruine tegeltjes. Opmerkelijk was de nuancering in de langgerekte tegelvlakken. Die was ontstaan door de temperatuurverschillen in de bakovens van die tijd. Mecanoo heeft door middel van een uitgebreide kleurstudie deze nuancering ook in de nieuwe gevel zoveel mogelijk teruggebracht.
Zeven tinten
Het gaat hier weliswaar niet om een monument, maar wel om een beschermd stadsgezicht. Uit het kleuronderzoek is naar voren gekomen dat de nieuwe tegeltjes uiteindelijk zeven verschillende tinten moesten krijgen. Waar in de oorspronkelijke bouw voor verlijming was gekozen, is daar nu bewust van afgestapt. Uit oogpunt van duurzaamheid was het wenselijk voor de nieuwe gevel een mechanische ophanging te kiezen. Zodat tegels indien nodig vervangen kunnen worden en de gevel in de toekomst circulair te ontmantelen is. Om dat te realiseren is uitgebreid overleg geweest met de Duitse producent Tonality over afmetingen, vorm en de kleuren van de tegels.
Vijf hoogtematen
De oplossing voor een volledig demontabele gevel werd gevonden in een systeem met strengperstegels van Tonality. Duintjer had de oorspronkelijke gevels van de hoogbouw een lichte entasis gegeven om de toren nog hoger te laten lijken. Ook de hoogte van de borstwering werd naar boven toe groter, om deze perspectivische werking verder te versterken. Mecanoo heeft dit in het nieuwe gevelontwerp behouden. Om op elke verdieping zowel in hoogte als in breedte op een heel aantal tegels uit te komen, was het nodig de tegels qua maatvoering te laten variëren.
Specials
Voor dit project zijn zogenoemde Specials vervaardigd. Deze kunnen op velerlei wijze variëren in vorm. Lengte, hoogte profilering, glazuur en kleur. Dat was bij de Nederlandsche Bank ook het geval. In de lijn van het oorspronkelijke gebouw heeft Mecanoo de hoogbouw over de volle hoogte steeds met sprongen van 2 cm verjongd, waardoor het perspectief versterkt wordt en de toren hoger lijkt dan dat hij daadwerkelijk is. Dit effect wordt verder versterkt doordat de raampartijen naar boven toe steeds smaller worden met als gevolg dat de tegels uit verschillende hoogte- en breedtematen bestaan. Samen met de verschillende tinten levert dit uiteindelijk ruim 360 verschillende tegels op.
Iets dikker
Om de nieuwe gevel te laten voldoen aan de huidige duurzaamheidseisen, is gekozen voor een klimaatgevel die vanwege de hoge isolatiewaarde iets dikker is dan de oorspronkelijke gevel. Dat was mogelijk omdat het gebouw nog geen monumentenstatus heeft. Aan de buitenzijde van de ramen is een extra ruit toegepast met een geventileerde spouw. De ramen van de binnengevel kunnen naar binnen toe geopend worden. De opbouw van de nieuwe borstweringen bestaat uit een houtskeletbouw-constructie. De beplating aan de buitenzijde maakt montage van de ophangprofielen voor de tegels vrij eenvoudig.
Aluminiumprofieltje
De metalen montage-profielen zijn ruggelings verticaal tegen de houtskeletbouw borstweringen geschroefd. In de naar voren stekende flenzen waren uitsparingen gemaakt om de omgezette rillen van de strengperstegels in op te hangen.
Om ervoor te zorgen dat de tegels horizontaal op hun plaats bleven, zit in het midden van het montageprofiel een aluminiumprofieltje. De zijkant van elke tegel valt hier strak tegenaan. Zo duwt het de tegels aan de achterzijde strak in de ophanguitsparingen. Op deze manier zorgt het profieltje voor een afgesloten voeg. Hij zorgt tegelijk dat de tegels voortdurend dezelfde onderlinge afstand behouden en dempt mogelijke trilling bij hoge windbelasting. Zo ontstaat een strak beeld in de gevel. Omdat de tegels qua maatvoering en kleur specifiek voor dit project zijn vervaardigd, zijn de profielen daar ook volledig op afgestemd.
Sluittegels
Er was een waaier van zeven tinten die rondom over de gevels verdeeld zijn, uiteraard op voorschrift en tekeningen van Mecanoo. Bij de montage van de profielen en de tegels op de 650 cm brede borstweringen werd telkens aan de uiteinden een strook sluittegels vrijgehouden. Zo konden de betegelde panelen met een torenkraan en een werkbak tegen de gevel worden geplaatst. In verband met het hoge gewicht van de borstweringen is een werkboom gebruikt met een contragewicht. Was alles gemonteerd, dan hoefden alleen de sluittegels nog te worden geplaatst. Op speciale plekken, zoals bij de onderhoudsinstallatie op het dak, is ter plaatse gemonteerd.
Conclusie
De isolatiewaarde van de gevel is flink verbeterd, terwijl het uiterlijk dat Marius Duintjer voor ogen had, in ere is gehouden. Dat geldt zeker voor de gevel waar door de loop der tijd veel tegels hadden losgelaten. Nu ontbreekt er geen enkel tegeltje, en dankzij het uitgekiende bevestigingssysteem zal dat de komende decennia zeker zo blijven. ■
U bevindt zich hier:
HOME Een greep uit onze artikelen Artikelen uit 2025 Artikelen uit 2025 - nr. 1 Gouden greep bij aanpak Nederlandsche Bank